Muzeum w Kamieniu Pomorskim

Edycja: Średniowieczny grapen w zbiorach MHZK

Zdjęcie:
Tytuł:

Państwo Agnieszka i Marcin Gawron - właściciele Skupu
Złomu Stalowego i Metali Kolorowych w Kamieniu Pomorskim przekazali do MHZK interesujący zabytek. Jest to metalowy kociołek,  zwany w literaturze grapenem. Naczynie jest okrągłe i wsparty na trzech nóżkach. W górnej części 
kociołka umieszczone są dwa ucha, które służył do mocowania
naczynia nad ogniem. Najczęściej naczynia te wykonywane były z
brązu (stop miedzi i cyny), kamieński grapen po wstępnej analizie
zrobiony został prawdopodobnie z tego metalu. Na grapenie 
umieszczano gmerek w kształcie krzyża – znak warsztatu w którym
odlano kociołek. Grapeny były bardzo praktyczne i
trwałe, nawet jeśli kociołek został uszkodzony można go było
ponownie przetopić i wykonać z niego kolejne naczynie. Bardzo
często, w trakcie okresów niepokoju, wojen – przetapiane były na
potrzeby wojska, głównie na armaty, podobne losy spotykały dzwony. 
 Metalowe naczynia wykonywane były 
przez ludwisarzy, zwanych w średniowieczu grapengiesser'ami -
odlewnikami trójnożnych kociołków. Technika odlewania naczyń
była identyczna, jak przy wykonywaniu dzwonów. Na początku
robiono wewnętrzny rdzeń z gliny, który formowano na specjalnym
obrotowym wrzecionie. Po uformowaniu i wysuszeniu rdzenia nakładano
na niego gorący wosk, na który następnie kładziono warstwę
gliny. Następnie wytapiano ze środka wosk i tak przygotowaną formę
wkładano do ziemi, gdzie przez specjalnie wykonany otwór zalewano
ją roztopionym metalem. Po zastygnięciu wyciągano formę z ziemi,
usuwano glinę i ukazywało się naczynie, które po krótkiej
obróbce gotowe było do użycia.
 Na Pomorzu Zachodnim do dnia
dzisiejszego takich metalowych naczyń zachowało się niezmiernie
mało. Prawdopodobnie przetrwały tylko 4 kociołki – 1 z nich
znajduje się w zbiorach Muzeum w Stargardzie – datowany jest na
ok. 1400 rok, pozostałe 3 w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie
– datowane na XIV – XVI wiek. 

 Metalowe kociołki na Pomorzu używane
były powszechnie do XVIII wieku. Na terenie byłego Księstwa
Pomorskiego kociołki odlewano w dużych ośrodkach miejskich, takich
jak Stralsund, Greifswald, Szczecin, Stargard. 

Na Pomorzu Zachodnim jak dotąd odkryto
tylko jeden warsztat ludwisarski datowany na XIII – XIV wiek.
Został odkryty w 2008 roku podczas badań archeologicznych
prowadzonych na terenie Starego Miasta w Stargardzie.
 Często wizerunki grapenów używane
były w ikonografii, m.in. herbu pomorskiej rodziny szlacheckiej von
Grape, czy herbach miast niemieckich, tj. Estort, Gehlenbeck, czy
Wathlingen. Na XVII wiecznej kracie lektoryjnej z kamieńskiej 
katedry  umieszczone
zostało malowidło ze sceną „Ofiarowania Izaaka”, w którego
dolnym narożniku namalowano kociołek stojący bezpośredni na
ogniu. 

 W imieniu Muzeum Historii Ziemi
Kamieńskiej chciałbym podziękować za przekazanie metalowego
kociołka Państwu Agnieszce i Marcinowi Gawron. Zabytek ten  zostanie wyeksponowany w Muzeum, z krótką informacją
o darczyńcach.

Autor:

www.mhzk.eu | Wszelkie prawa zastrzeżone | Made by IQ Vertical | 2009