Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej wzbogaciło się ostatnio o kopie dwudziestu dziewięciu fotografii, znajdujących się w Instytucie Zachodnim w Poznaniu, na których uwieczniono nasze miasto z lat 1945-1958.

Ta znana poznańska instytucja naukowa powołana została do życia w Milanówku, w grudniu 1944 r., przez członków, działającej w konspiracji, organizacji „Ojczyzna” z prof. Zygmuntem Wojciechowskim na czele, historykiem i prawnikiem, który jest obecnie jej patronem. Zadaniem placówki stało się badanie zachodnich ziem Polski. Instytut realizował wówczas potrzebę chwili – uzasadnianie polskich praw do przyłączonych Ziem Zachodnich i dokumentowanie zbrodni niemieckich w Polsce. Już w pierwszym okresie działalności stał się strukturą ponadregionalną i prężnym ośrodkiem naukowym. Obecnie bada głównie problematykę stosunków międzynarodowych, ze szczególnym naciskiem kładzionym na relacje polsko-niemieckie oraz politykę europejską.

Po 1945 r. Instytut dokumentował przyłączone ziemie organizując wyprawy naukowe pracowników i osób z nim współpracujących na tzw. Ziemie Odzyskane, w tym też i na Pomorze Zachodnie. W 1947 r. dotarli tam uczestnicy dwóch wypraw. Ich efektem był m.in. bogaty zbiór fotografii, którego fragment znalazł się w pierwszej części opracowania monograficznego „Pomorze Zachodnie”, przygotowanego pod redakcją historyka, prof. Janusza Deresiewicza, stanowiąca drugi tom cyklu „Ziemie Staropolski” wydawanego przez IZ.

Uczestnicy owych wypraw - znany późniejszy miłośnik naszego miasta prof. Gwido Chmarzyński, wówczas dyrektor Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu i pracownik naukowy Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Poznańskiego oraz, związany z prasą poznańską, fotograf Eugeniusz Kitzmann, dotarli wówczas i do Kamienia.

Wykonane przez nich dziewiętnaście zachowanych fotografii oraz trzy z 1945 r. i siedem z lat 1954-1958 innych autorów stanowi obecnie zbiór zdjęć Kamienia Pomorskiego w archiwum fotograficznym Ziem Zachodnich i Północnych, znajdujący się w zbiorach specjalnych Instytutu. Zasób archiwum liczy około 5500 zdjęć, wykonanych najczęściej w końcu lat czterdziestych. Jest zatem niezwykle ważnym źródłem do poznania ówczesnej rzeczywistości tzw. Ziem Odzyskanych.

Jak już wspomniano „kamieńskich” fotografii jest w tym zbiorze dwadzieścia dziewięć Z tych z 1947 r. dominuje katedra i detale architektoniczne się w niej znajdujące, choć brak niestety prospektu organowego, ambony czy pomieszczeń skarbca. Na uwagę zasługują Pałac Biskupi, wówczas magazyn Państwowego Urzędu Likwidacyjnego, z widocznymi zniszczeniami wojennymi i wieża Kościoła św. Mikołaja uwiecznione przez E. Kitzmanna oraz wnętrze nawy głównej – tu G. Chmarzyński zatrzymał w swym kadrze kratę lektoryjną z zamykającym ją ołtarzem, przeniesionym w 1961 r. przez ks. Romana Kostynowicza pod filar nawy głównej (od strony południowej). Co ciekawe w szafie ołtarza znajdował w 1947 r. się Cudowny Obraz Pana Jezusa Brzozdowieckiego. Dwie z fotografii prezentujące portal i rozetę w nawie południowej oraz figury ze sceny Adoracji Baranka na zewnętrznej ścianie południowej części transeptu, których wykonanie, wg opisu, w 1947 r. przypisano Chmarzyńskiemu są w rzeczywistości, być może wtedy pozyskanymi, odbitkami pozytywowymi wywołanymi z przedwojennych negatywów znajdujących się do dziś w Muzeum Narodowym w Szczecinie.

Wśród kamieńskich zdjęć w IZ są trzy autorstwa wybitnego polskiego fotografa Jana Bułhaka, który uwiecznił panoramę miasta z baszty na zniszczoną dzielnicę staromiejską z Kościołem Mariackim i ratuszem oraz obecną ulicę Mikołaja Kopernika ze zrujnowanym browarem. Uznawany za ojca polskiej fotografii artysta był wówczas również w katedrze – owocem tego pobytu stała się fotografia prezentująca fragment nieuporządkowanego jeszcze wirydarza. Fotografie Bułhaka, wg opisu, wykonane zostały w 1945 r. Nie pozbawione podstaw są jednak przypuszczenia, iż są one o rok późniejsze. W lipcu 1946 r. wyruszyły bowiem na przyłączone Ziemie Zachodnie trzy ekipy fotograficzne Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Z jedną z nich, na Mazury i wybrzeże trafił sam Bułhak. Przypuszczamy, iż wówczas wykonał przechowywane w Instytucie Zachodnim fotografie. Wiemy już, że stanowią one fragment większej całości, do której niebawem dotrzemy.

Pozostałe fotografie z IZ pokazują Kamień z lat 1954-1958. Ich autorzy - Włodzimierz Wojtkiewicz i T. Lijewski pokazują głównie zabytki. Wśród nich uwieczniona w 1955 r. przez Wojtkiewicza Brama Wolińska, określana wówczas zgodnie z duchem epoki jako Piastowska. Fotografia ta, pokazująca basztę od strony ul. Kopernika z pozostałościami po zniszczonej wojną zabudowie znalazła się na pocztówce wydanej przez PTTK. Jest tez identyczne ujęcie, ale już o trzy lata późniejsze, autorstwa T. Lijewskiego. Fotograf uwiecznił już początki odbudowy – w miejscu ruin obok baszty wznoszony jest już nowy budynek.

Reprodukcje części z poznańskich fotografii pokazujących zniszczenia wojenne eksponowane są, dzięki życzliwości Dyrektora Instytutu Zachodniego, na wystawie „Zrujnowane miasto. Kamień Pomorski 1945-1966” prezentowanej obecnie w Pałacu Biskupim.