Historia jednego zabytku - część 10 

Relikty XIV wiecznej Bramy Katedralnej w kamienicy na ulicy Gryfitów 14.
Kolejny zabytek, który chciałbym opisać w dzisiejszym artykule znajduje się na terenie Osiedla Katedralnego. Niestety do dnia dzisiejszego pozostały z niego tylko fragmenty zachowane w zabudowie kamienicy przy ulicy Gryfitów 14.
Tylko wytrawne oko historyka może dostrzec relikty fortyfikacji a dokładnie jej części- tzw. Bramy Katedralnej. Kamienica wydawać by się mogło, niczym się nie wyróżnia. Jednak po dokładniejszej obserwacji można dostrzec, że dolne partie budynku zbudowane zostały z nieobrobionych głazów narzutowych, widocznych wyraźnie od strony południowej i wschodniej budynku. Dodatkowo ściana południowa opiera się na solidnej konstrukcji, jakby doklejonej do kamienicy- spełniając obecnie rolę przypory. Poza tym na parterze wewnątrz kamienicy widoczny jest mur o grubości 122,5 cm, który został w późniejszym czasie przekuty łącząc ze sobą dwa pomieszczenia obecnej kawiarni. Mur ten na pewno był częścią fortyfikacji dzielącej miasto lokacyjne od Osiedla Katedralnego. Dochodził on do baszty przylegającej od wschodu do kościoła Najświętszej Marii Panny. Jednak najbardziej interesujące relikty po bramie znajdują się w piwnicy obecnej kamienicy. W południowej ścianie o długości 4,2 metra widać na jej całej długości kilkanaście głazów narzutowych o średnicy 86-40 cm, które niegdyś były fundamentem Bramy Katedralnej. Fundament dochodzi do wysokości 150 cm od obecnego poziomu posadzki. Nad fundamentem znajdują się cegły wielkoformatowe o wymiarach 27x14x9 cm- są one typowe dla okresu średniowiecza. Zachowana jest również nisza w murze o głębokości 58 cm i wysokość 85 cm, która musiała zostać wykonana już trakcie budowy murów obronnych. Na podstawie tych reliktów można śmiało stwierdzić, że Brama Katedralna była niegdyś bardzo solidną konstrukcją- kluczową dla obrony miasta i Osiedla Katedralnego.
Brama została w 1819 roku rozebrana. Taki sam los spotkał na Osiedlu Katedralnym Bramę Kapitulną i ostatecznie Bramę Klasztorną zniszczoną w 1845 roku. W ten sposób zniknął z powierzchni ziemi wspaniały system fortyfikacyjny osiedla biskupiego. Zresztą nie tylko tego miejsca, również rozebrane zostały prawie wszystkie bramy miasta pozostawiając tylko Bramę Wolińską i część Bramy Maślanej.
Na całe szczęści dla historyków Brama Katedralna została umieszczona na planach miasta jak również na kilku widokach Kamienia z XVI – XIX wieku. Najstarszy wizerunek bramy pochodzi z około 1550 roku i widzimy na nim dokładny zarys Osiedla Katedralnego w tym Bramę Katedralną. Na rycinie brama ma dwuspadowy dach poniżej którego znajdują się trzy poziomy (kondygnacje) wąskich i w miarę wysokich okien ( po dwa w każdym rzędzie ). Okazale brama prezentuje się na rycinie z około 1600 roku ( nieznanego autora ) i z 1618 – wykonanej przez znanego kartografa Eilharda Lubinusa ( sporządził mapę Księstwa Pomorskiego na zlecenie Filipa II ). Brama Katedralna została przedstawiona również na trzech rycinach z 1687 i 1688 roku wykonanych przez kamieńskiego kronikarza Johannesa Rüge. Wykonał dwa widoki od północy i jeden od południa. Na rycinach Rüge'go baszta jest już bez dachu. Powodem mogły być wydarzenie z 3 na 4 czerwca 1630 roku kiedy to wojska cesarskie spaliły miasto ( okres wojny 30-letniej ) wraz z Osiedlem Katedralnym. Brak środków finansowych i ubożenie miasta w wyniku długotrwałej wojny 30- letniej spowodował, że od tamtych wydarzeń brama powoli ulegała destrukcji.
Wiemy również na podstawie najstarszego planu miasta z 1620 roku, że brama miała rzut poziomy zbliżony do prostokąta. Na przełomie XVI i XVII wieku do bramy i muru dobudowano kamienicę ( zaznaczona została na planie katastralnym miasta wykonanym 14 maja 1709 roku po pożarze miasta). Po zburzeniu bramy w 1819 roku kamienica została rozbudowana i resztki Bramy Katedralnej wykorzystane do nowej zabudowy, która istnieje do dzisiaj.
Brama Katedralna został wybudowana po najeździe brandenburskim w 1308 roku – wtedy to książę pomorski i Warcisław IV i Bogusław IV zezwolił na wzmocnienie fortyfikacji miasta w tym oczywiście osiedla biskupiego.
Mam nadzieję, że w przyszłości część murów katedralnych zostanie odtworzona, tym bardziej, że Wojewódzki Konserwator Zabytków w 1972 roku opracował Plan ogólnego zagospodarowania Osiedla Katedralnego.
Należy pamiętać również, że od 25 sierpnia 2005 roku Osiedle Katedralne zostało uznane za pomnik historii przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej -jako jedyny w województwie zachodniopomorskim. Do tego elitarnego klubu należą tylko 33 obiekty w Polsce takie jak: zespół katedralny we Fromborku, Kazimierz Dolny, zespół zamkowo -parkowy w Łańcucie , kopalnia soli w Wieliczce.
archeolog Grzegorz Kurka